FRAGMENTA #87

Μανόλης Αναγνωστάκης

του Πάνου Θεοδωρίδη
του περιοδικού Εντευκτήριο

Μου τον έδειχναν, στην εφηβεία [μου], σε ακροατήρια. Τον διάβαζα με πάθος. Τον γνώρισα τέλη του ’60, και κάποια στιγμή βρέθηκε στο μικρό δεξιά τραπεζάκι της «Βιβλιοθήκης», του βιβλιοπωλείου στη Διαγώνιο, που ήταν ένα στέκι στα χρόνια της δικτατορίας. Τους ανθρώπους που γνώρισα εκεί μέσα τούς έχω σε ξεχωριστό αρχείο: Γιώργος Παλιαδέλης, Λαλάκος Παπαδήμας, Άγγελος Καλογερόπουλος, κι ένα πλήθος γνωστών από άλλους χώρους, που κατασκήνωνε στον στενό χώρο (κάποια στιγμή απέκτησε και πατάρι, όχι πολύ ενεργό). Ο Μανόλης σπανίως συμμετείχε στις συζητήσεις των νεαρών και των αγοραίων, αλλά καμιά φορά, ανάμεσα στα δόντια του, διόρθωνε ένα όνομα που ακουγόταν λαθεμένα ή πρόσθετε χρονολογία σε ένα γεγονός αδέσποτο. Χωρίς να παρατήσει αυτό που έκανε εκείνη την ώρα, χωρίς να σε κοιτάξει στα μάτια. Κυρίως, χωρίς να καπελώνει κανέναν. Το «καπέλωμα» ήταν η ιερή λέξη της «Βιβλιοθήκης». Ήταν ένα κακόν πράγμα, σχέτλιον, εξαποδικόν, ισότιμο με τον απεχθή όρο «φασισμός». Το τι δημοκρατικός συγκεντρωτισμός έπεφτε ήταν άλλο πράγμα. Ο Μανόλης, όταν μιλούσε με ενδιαφέρον με τους φίλους του, περισσότερο χρησιμοποιούσε τις λέξεις «Ροΐδης» και «Καβάφης», μαζί με αρκετά ανέκδοτα από τον βίο του. Δύσκολα του έπαιρνες πολιτική δήλωση, σε εποχή που για μας τους προοδευτικούς φοιτητάκους (όιντα) ακόμη και το ποδόσφαιρο ήταν ευθέως πολιτική πλατφόρμα. Στα γραπτά του χρησιμοποιούσε λέξεις και προτάσεις που σε ερέθιζαν και σε απογείωναν. Λάτρης των πραγμάτων και, χωρίς να το δηλώνει, εχθρός της θεωρίας. Πήγα δύο φορές στο σπίτι του και δύο στο ιατρείο. Μαγεύτηκα και τις τέσσερις. Μια μέρα, αρχές του 1972, άκουσε πάλι από σπόντα ότι ετοιμαζόμουνα για μία ακόμη αρχαιογνωστική περιοδεία και ότι μ’ ενδιέφερε να καταγράψω το παρόν της αντάρτικης μνήμης, τι σώθηκε από τα πολυάνδριά τους, τι υπάρχει στον Γράμμο και τέτοια.

Όταν ξαναπήγα, μου είχε έτοιμο ένα ογκώδες πακέτο. Ήταν μία απίστευτη συλλογή από μαρτυρίες και έντυπα για την Αντίσταση. Όταν του τα επέστρεψα, ήμουν γεμάτος απορίες και δίψα για διευκρινίσεις. Μου απάντησε σε όλα, με συγκίνηση και λεπτομέρειες, σε βαθμό που αναρωτήθηκα γιατί δεν έγινε ιστορικός.

Χιούμορ, σοβαρότητα, περιπαικτική διάθεση, σιωπή: ο Αναγνωστάκης διέθετε και τα τέσσερα στοιχεία που εκτιμώ στους ανθρώπους. Σίγουρα, το τελευταίο που του πρέπει είναι να τον θυμόμαστε με βάση τα «μελοποιημένα» του ποιήματα. Φίλη η μουσική, φιλτάτη δε η ποίηση. Όταν μάλιστα χτίζεται με ό,τι περίσσεψε από τους φιλόδοξους πρωτομάστορες (που καμιά φορά ξεχνάνε τη σκάλα), τόσο το καλύτερο.

Μία φευγαλέα εικόνα: είναι 1976 και πίνουμε μπίρες πρωινιάτικα με τον Λένο Μαυρομμάτη στο αεροδρόμιο της Θεσσαλονίκης, μιλάμε για Παρίσια και Βυζάντια και ομογενείς καλλιτέχνες, οπότε θυμάμαι μία εγκατάσταση που είδα δεν θυμάμαι πού, μία οθόνη με έκτυπες σκιές συνηθισμένων ανθρώπων από έναν ζωγράφο, κάτσε να δεις πώς τον έλεγαν… «Κεσσανλής», ακούω τη φωνή του Μανόλη, που έπινε παραδίπλα το καφεδάκι του, σοφά φλομωμένος στα τσιγάρα.

Ο Πάνος Θεοδωρίδης γεννήθηκε το 1948 στη Θεσσαλονίκη και μεγάλωσε στα Γιαννιτσά. Σπούδασε αρχιτεκτονική στη Θεσσαλονίκη και συντήρηση μνημείων στην Υόρκη. Εργάστηκε ως αρχιτέκτων ανασκαφών και ερευνητής της μεσαιωνικής τεχνολογίας σε πολλές αρχαιολογικές αποστολές, ελληνικές και ξένες. Ως αναστηλωτής του υπουργείου Πολιτισμού επί εξαετία, ασχολήθηκε με πολλά μνημεία, ιδίως της Μακεδονίας. Στο ερευνητικό του έργο περιλαμβάνονται η μελέτη της ρωμαϊκής Εγνατίας Οδού, η μοναστηριακή αρχιτεκτονική, οι μεσαιωνικοί νερόμυλοι, τα αμυντήρια. Ασχολείται συστηματικά με την ιστορική και μνημειακή τοπογραφία. Από το 1965 εξάλλου δημοσιεύει ποίηση και πεζογραφία σε ποικίλα περιοδικά έντυπα, ιδίως της Θεσσαλονίκης. Το έργο του συγκεντρώνεται κυρίως στην πρώτη και δεύτερη περίοδο του Τραμ, στο περιοδικό Χάρτης και στο περιοδικό Εντευκτήριο. Έχει ασχοληθεί με ποίηση, πεζογραφία, θέατρο, σενάρια, μετάφραση, κριτική, ραδιόφωνο, αρθρογραφία, συνεργασίες με εφημερίδες και περιοδικά, καθώς και με το ιστολογείν. Μερικά από τα βιβλία του: Θεσσαλονίκη, διήγηση ενός αιώνα (2013), Ύμνοι εναντίον γυναικών (2011), Γη της Μακεδονίας (2011), Ποιήματα που θα χαθούν στην ομίχλη (2001), Η δεξιά ερωμένη (1999), Το ροκ των Μακεδόνων (1998). 

Γιώργος Κορδομενίδης