Το ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚέΩΝ ΠόΛΙΣ είναι μια τριμηνιαία πολιτιστική έκδοση για την Ιστορία, την Τέχνη, τα Γράμματα και τον Πολιτισμό της καθημερινότητας.
EDITORIAL
H Θεσσαλονίκη δεν είναι «πόλη φαντασμάτων», περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη πόλη. Το παρελθόν της είναι γεμάτο δηώσεις και θανάτους, αλλά αυτό ισχύει για οποιαδήποτε μεγάλη πόλη, για άλλες σε μεγαλύτερο βαθμό. Πρέπει κάποτε να αναγνωρίσουμε ότι το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό που έχει η Θεσσαλονίκη είναι η ιδιαίτερα ανεπτυγμένη τοπική ιστοριογραφία. Όσα περισσότερα ιστοριογραφικά έργα, τόσο μεγαλύτερη και βαθύτερη η συνείδηση του παρελθόντος, αλλά και του μέλλοντος. Τον καιρό που οι ευβοείς άποικοι γέμιζαν τα παράλια του Θερμαϊκού και της Χαλκιδικής (βλ. τη μελέτη του Κ. Σουέρεφ) η Θεσσαλονίκη δεν υπήρχε – μόνον τα πολίσματα από τα οποία προήλθε, κι αυτά γεμάτα με ευβοϊκά εμπορεύματα. Υπήρχαν τότε άλλες πόλεις ισχυρές, που σήμερα είναι μόνον ερείπια. Η διαφορά με τα ερείπια παλαιότερων πολιτισμών που ανασκάπτονται στη Θεσσαλονίκη είναι ότι υπάρχουν σύγχρονοι Θεσσαλονικείς για να τα οικειοποιηθούν ιδεολογικά και να τα χαρούν: Τα γραμματικά ποτήρια της Αρχαίας Αγοράς (με μια μορφή από τα οποία κοσμείται το εξώφυλλό μας) είναι δικά μας (βλ. τη μελέτη της Μαρίας Νασιούλα). Δική μας είναι και η Αχειροποίητος, δική μας και η συζήτηση που γίνεται πενήντα χρόνια τώρα, για ποιο λόγο περνούσε από εκεί η εορταστική πομπή στα τέλη του ΙΔ’ αιώνα, αλλά σταμάτησε να περνά επί Βενετο- κρατίας (βλ. τη μελέτη του Άρη Παπάζογλου). Κι αυτή η Βενετοκρατία; Μόλις επτά χρόνια διήρκεσε, αλλά ήταν αρκετά -βοηθούν σε αυτό και οι άφθονες πηγές που διασώθηκαν- για να δημιουργήσουν έναν ακόμη τομέα της βυζαντινής ιστορίας της (του χρόνου θα συμπληρωθούν 60 έτη από την έκδοση της μελέτης του Κ. Μέρτζιου με τη φροντίδα της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών). Η άλωση είχε καταλυτικές συνέπειες για τον πληθυσμό της πόλης που εξανδραποδίσθηκε, μόνον και μόνον διότι οι Βενετοί δεν άφησαν τον πληθυσμό να παραδοθεί ειρηνικά. Ή είναι λάθος αυτό; Ή μας διαφεύγει κάτι; (Βλ. τη μελέτη του Χρήστου Παπαδόπουλου). Ο εξανδραποδισμός του πληθυσμού από τους Οθωμανούς είναι η μία πλευρά. Την βλέπουμε στους καταλόγους των απελεύθερων δούλων του έτους 1500: Χριστιανοί που έγιναν δούλοι, εξισλαμίσθηκαν και κάποτε απελευθερώθηκαν από τους ευλαβείς ιδιοκτήτες τους. Η άλλη πλευρά είναι οι εκούσιοι εξισλαμισμοί (βλ. κριτική του Ευάγγελου Χεκίμογλου στον Mark Mazower). Η συνοικία με τους περισσότερους εξισλαμισμένους ήταν εκείνη της Αχειροποιήτου. Μερικούς αιώνες μετά, ένα μικρό προσφυγόπουλο θα περνά εκεί πολλές ώρες του και -μεγαλώνοντας- θα γεμίσει τα διηγήματά του με βιωματικές αναφορές για την Αχειροποίητο και για άλλες εκκλησίες βυζαντινές. Μας είναι γνωστός ως Γιώργος Ιωάννου (βλ. τη μελέτη του Γ. Αναστασιάδη). Επισημαίνουμε, τέλος, τη μελέτη του Σάι Σρούγκο για την περιπέτεια και τη μοίρα των θεσσαλονικέων λιμενεργατών που αναζήτησαν πριν από εβδομήντα χρόνια δουλειά στο λιμάνι της Χάιφα, αφού στη Θεσσαλονίκη δεν υπήρχε.
Από τους έξι συγγραφείς αυτού του τεύχους, οι τρεις μπορούν να θεωρηθο νέοι. Αισθανόμαστε υπερήφανοι που πληθαίνει ο ιστοριογραφικός πληθυσμός. Οφείλεται πρώτα από όλα σε σένα, στον αναγνώστη. Αλλά εκεί που θα αισθανθι περισσότερο ότι μόνον για «φαντάσματα» δεν μπορεί να γίνει λόγος, είναι ο κάτι γισμός με βιβλία σχετικά με την πόλη και την ιστορία της. Παρουσιάζουμε το πολυπληθέστερο -μέχρι συνωστισμού- βιβλιοπροσκλητήριο που παρουσιάσαμε ποτέ με συνεργασίες ουκ ολίγων βιβλιοκριτικών. Και ας μην κρύψουμε το αυτονόητο: Όταν οι σελίδες αυτές συμπληρώθηκαν, τα συρτάρια μας ήταν γεμάτα για το επόμενο τεύχος.
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ
Εκδότης
Ευάγγελος Χεκίμογλου
Εκδοτική Επιτροπή
Πολυξένη Αδάμ – Βελένη, Γιώργος Αναστασιάδης, Ευαγγελία Βαρελλα, Βασιλική Βαρμαζη, Ιωάννης Μουρελος, Ευτέρπη Μαρκη, Θάλεια Μαντοπούλου – Παναγιωτοπούλου, Χαράλαμπος Παπαστάθης
Συνεργάτες
Γιώργος Αναστασιάδης, Πασχάλης Ανδρούδης, Γιάννης Κεσσόπουλος, Θ. Μαυρόπουλος, Μαρία Νασιούλα, Κώστας Σουέρεφ, Σάι Σρούγκο, Χρήστος Παπαδόπουλος, Άρης Παπάζογλου, Ευάγγελος Χεκίμογλου, Γιώργος Χρηστίδης
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ
30 Φαινόμενα Αποικισμού: Οι Ευβοείς στις ακτές του Θερμαϊκού κόλπου και της Χαλκιδικής
Κώστας Σουέρεφ
56 Πήλινα γραμματικά ποτήρια από τη Θεσσαλονίκη
Μαρία Νασιούλα
ΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ
74 Η συμμετοχή του ναού της Αχειροποιήτου στην προεόρτιο εορτή του Αγίου Δημητρίου
Άρης Παπάζογλου
84 Η παράδοση της Θεσσαλονίκης στους Βενετούς και τα χρόνια της Βενετοκρατίας (1423-1430)
Χρήστος Παπαδόπουλος
ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
108 Το μεγάλο Καραβαν-Σεράϊ της Θεσσαλονίκης
Πασχάλης Ανδρούδης
134 Τα «φαντάσματα» των γιών του Αμπντουλλάχ: Eξισλαμισμοί στη Θεσσαλονίκη κατά το 15ο αιώνα
Ευάγγελος Χεκίμογλου
ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
142 Τα βασικά χαρακτηριστικά της μετανάστευσης και της προσαρμογής των Θεσσαλονικέων λιμενεργατών στον εργασιακό χώρο της Χάιφα κατά την περίοδο 1933-1935
Σάι Σρούγκο
172 Βυζαντινές εκκλησίες με το βλέμμα του Γ. Ιωάννου
Γιώργος Αναστασιάδης
186 Βιβλιοπροσκλητήριο
133 Η Υδροδότηση των πόλεων: H Περίπτωση της Θεσσαλονίκης
Αναστασία Βαλαβανίδου
143 Η Μετάβαση των Θεσσαλονικέων Αδελφών Κυρίλλου και Μεθοδίου στη Ρώμη
Αντώνιος-Αιμίλιος Ν. Ταχιάος
153 Απόφαση της Επαρχιακής Μητροπολιτικής Συνόδου Θεσσαλονίκης, του έτους 1892, περί καταρτισμού ναμίμου μνηστείας
Γεώργιος Χρ. Γκαβαρδίνας
179 Στη Μακεδονία τον καιρό του Μεγάλου Πολέμου (1914-1919)
Βασίλης Κ. Γούναρης
193 Το Μακεδονικό Μέτωπο και η Θεσσαλονίκη, 1915-1919
Αλεξάνδρα Γερολύμπου & Ευάγγελος Χεκίμογλου
211 Οι εκρήξεις των συμμαχικών πυρομαχικών στη Θεσσαλονίκη του Μεσοπολέμου – Ένα Κεφάλι, Μισό Χέρι, Ένα Πόδι…
Σάκης Σερέφας
227 «Πλούσιαι Συλλογαί και Έκτακτα Αποτελέσματα»: Η Φαρμακευτική Διαφήμιση στη Θεσσαλονίκη του Μεσοπολέμου
Ευαγγελία Α. Βαρέλλα
239 Σύμμεικτα
- Ως Τώρα, ΤΕRRA INCOGNITA | Γιώργος Αναστασιάδης
- 7ο Διεθνές Συνέδριο Μεσαιωνικής Κεραμικής της Μεσογείου | Αικατερίνη Μαυρομιχάλη
- «Εμείς» και οι «Άλλοι», αναφορά στις τάσεις και τα σύμβολα | Βασίλειος Τ. Γιουλτσής
- Η Ιστορία του άλλου τόπου | Ε. Α. Χεκίμογλου