Το ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΕΩΝ ΠΟΛΙΣ είναι μια τριμηνιαία πολιτιστική έκδοση για την Ιστορία, την Τέχνη, τα Γράμματα και τον Πολιτισμό της καθημερινότητας.
EDITORIAL
του Ευάγγελου Χεκίμογλου
Η άγνοια της ιστορίας, η άγνοια του θανάτου
Δυο στους τρεις βρετανούς μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης δε γνωρίζουν πότε έγινε ο Πρώτος Παγκόσμιος πόλεμος. Μάλιστα, ένας στους τέσσερις δε γνωρίζει ούτε σε ποιον αιώνα έλαβε χώρα. Ένας μαθητής στους είκοσι πιστεύει ότι πρωθυπουργος της Βρετανίας κατά το Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο ήταν ο Αδολφος Χίτλερ. Ένας στους έξι δεν ήταν σε θέση να κατονομάσει τον Ουίστον Τσόρτσιλ. Ο βρετανός υπουργός Παιδείας αμήχανα αναγνώρισε τη σοβαρότητα του προβλήματος: “Νομίζω ότι είναι ανησυχητικό το γεγονός αυτό και πρέπει κάτι να κάνουμε”, δήλωσε στον Τύπο (“Μακεδονία”. 19.1.2001).
Υποθέτω ότι θα ήταν ματαιοπονία να περιμένει κανείς από τους μαθητές αυτούς να θυμούνται ότι ο Πρώτος Παγκόσμιος πόλεμος ξεκίνησε στα Βαλκάνια, τα ίδια Βαλκάνια που είναι σήμερα γεμάτα με ουράνιο. Θα ήταν αφέλεια να νομίζει ότι οι μαθητές έχουν δει ποτέ το σκίτσο του Williamson, στο οποίο αντανακλάται η εικόνα των τραυματιοφορέων να κουβαλούν τον τραυματία μέσα στα βαλτόνερα. Ή ότι μπορούν να εννοήσουν τον πίνακα του G. Browne τίτλο “Το παιδί που δε θα μπορέσει ποτέ του να αντικρίσει” -εννοείται ο φαντάρος που επέστρεψε τυφλός από το δυτικό ή το μακεδονικό μέτωπο. Τα Βαλκάνια είναι σήμερα γεμάτα με τέτοιους κι ακόμη βαρύτερα πληγωμένους τραυματίες.
Κι αφού οι μαθητές τα αγνοούν όλα αυτά, δε θα έχουν ίσως ακούσει και για τα δηλητηριώδη αέρια που χρησιμοποίησαν οι Γερμανοί στον Πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο, ούτε θα τους έδειξε κανείς αυτό το σκίτσο, που δημοσιεύτηκε σε ένα στρατιωτικό περιοδικό του 1917 και αναπαριστά με προφητικό τρόπο τη διαχρονική σημασία των βρώμικων όπλων: από το γκάζι μέχρι το πλουτώνιο, που σκοτώνουν τα πάντα, συμπεριλαμβανομένων και των πιο αρχαίων πολιτισμών.
Ούτε και οι βρετανοί, όπως και οι έλληνες μαθητές, θα είχαν ποτέ την τύχη να αποκτήσουν μία φευγαλέα έστω αίσθηση των μαζικών τραυματισμών, όπως απεικονίζονται στη φωτογραφία του Βρετανικού Μουσείου, δεκάδες θύματα που μάταια περιμένουν τους τραυματιοφορείς. Οι περισσότεροι από αυτούς συμπεριλήφθηκαν στα εκατομμύρια των νεκρών του Πρώτου Παγκοσμίου πολέμου.
Φυσικά, μέσα στη γενική άγνοια, θα μπορούν επιφανείς ιστορικοί να καταχωρίζουν σε επίσημες εκδόσεις φράσεις όπως η παρακάτω: “Η Θεσσαλονίκη είναι ένα ελληνικό λιμάνι, στρατηγικής σημασίας, στα αιγαιακά παράλια της Μακεδονίας. Καθώς υπήρχε απευθείας σιδηροδρομική σύνδεση μεταξύ Θεσσαλονίκης και Βελιγραδιού, η σύνδεση αυτή ήταν ο καλύτερος δρόμος για την αποστολή συμμαχικών στρατευμάτων στη Σερβία. Το Σεπτέμβριο του 1915, η Βρετανία κα . η Γαλλία αποδέχθηκαν την πρόσκληση από τον έλληνα πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο. να αποβιβάσουν συμμαχικά στρατεύματα στη Θεσσαλονίκη”.
Δεν ξέρω πόσοι Έλληνες από πόσους είναι σε θέση να διαβάσουν αυτή τη φράση και να πουν αμέσως ότι πρόκειται για αισχρό ψέμα. Ότι τα “συμμαχικά” στρατεύματα απλώς αποβιβάστηκαν στη Θεσσαλονίκη, όπως και σε οποιαδήποτε αποικιακή χώρα. Και ότι ο πόλεμος στο μακεδονικό μέτωπο υπήρξε το ίδιο άγριος, απάνθρωπος και αιματηρός όπως και στο δυτικό μέτωπο.
Η Ishobel Ross ήρθε στα Βαλκάνια το 1916, ως εθελόντρια νοσοκόμα. Εργάστηκε στη Σερβία. Στη Θεσσαλονίκη έφτασε περαστική στις 22 Αυγούστου 1916 (νέο ημερολόγιο) και έμεινε μερικές μέρες. Στις 25 του μήνα έγραψε στο ημερολόγιό της:
“Μπορούμε να ακούμε τα όπλα πιο καθαρά σήμερα, είναι τόσο τρομερός ήχος. Ακόμη δεν μας είπαν λέξη για τη μετακίνησή μας. Το απόγευμα πήγαμε στην πόλη με τον Γούντι και τον Άνταμ. Είδαμε ένα ολόκληρο σύνταγμα ιταλικού στρατού να παρελαύνει στην οδό Βενιζέλου, ιππικό και πεζικό. Φαίνονταν υπέροχοι και ένας μικροσκοπικός άνθρωπος που στεκόταν πίσω μου, υποθέτω ότι ήταν Ιταλός, έχασε τα μυαλά του. Ήταν τόσο ενθουσιασμένος, που πηδούσε πάνω κάτω, σαν να βρισκόταν σε χοροπηδάδικο! Το πλήθος ζητωκραύγαζε το στρατό. Φαίνεται σαν να συγκεντρώνεται από το πουθενά, κάθε φορά που ακούγονταν βήματα παρέλασης. Είναι εκπληκτικός ο αριθμός των στρατιωτών από διαφορετικές εθνικότητες, που μπορείς να συναντήσεις στην πόλη”.
Είναι εκπληκτικό το πώς μπορεί να χαθεί η αίσθηση του παρελθόντος, η σημασία της μνήμης, η ελεγκτική λειτουργία της συνείδησης, χωρίς τη γνώση της ιστορίας. 0 μικροσκοπικός ανθρωπάκος του 1916 δεν είχε ζήσει ποτέ πόλεμο και είχε το δικαίωμα της άγνοιάς του. Οι άνθρωποι του 2001, που οι στατιστικές μας διαβεβαιώνουν ότι είναι πλέον μεγαλόσωμοι, δε διαθέτουν αυτό το δικαίωμα. Κλείνοντας ο εικοστός αιώνας μας άφησε μνήμες, τεκμήρια, βιβλία, εικόνες και φιλμ από τις τρομακτικές εκατόμβες δύο παγκοσμίων πολέμων και περίπου 150 τοπικών συρράξεων. Η συστηματική παραμέληση της ιστορίας στο εκπαιδευτικό σύστημα – επίσημο και ανεπίσημο- αρχίζει πια να προσλαμβάνει διαστάσεις συνομωσίας κατά της ανθρώπινης ύπαρξης.
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ
Εκδότης
Ευάγγελος Χεκίμογλου
Εκδοτική Επιτροπή
Πολυξένη Αδάμ – Βελένη, Γιώργος Αναστασιάδης, Ευαγγελία Βαρελλα, Ευτέρπη Μαρκη, Χαράλαμπος Παπαστάθης
Συνεργάτες
Φανή Αθανασίου, Γιώργος Αναστασιάδης, Ευαγγελία Βαρέλλα, Χρήστος Γκατζόλης, Χρήστος Γρηγοριάδης, Δημήτρης Ζυγομαλάς , Hanna Jacobsohn, Ευτυχία Κουρκουτίδου, Ευάγγελος Κυριακούδης, Σπύρος Λαζαρίδης, Βενετία Μάλαμα, Μαρία Μίζα, Αλεξία Μυλοπούλου, Μαρία Νεγρεπόντη-Δεληβάνη, Αλκμήνη Πακά, Παύλος Πετρίδης, Ευφροσύνη Ρούπα, Κατερίνα Ρωμιοπούλου, Μαρία Σαραντίδου, Ηλίας Σβέρκος, Κάτια Λοβέρδου-Τσιγαρίδα, Βασίλης Τούσης, Ευάγγελος Χεκίμογλου
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
13 Ιn Memoriam
Παύλος Β. Πετρίδης (1946-2000)
17 Η Ιστορία του Ηρακλή
Γυμναστικός Σύλλογος Θεσσαλονίκης «Ο Ηρακλής», 1908-1998
(Παύλος Πετρίδης ανέκδοτο, ημιτελές κείμενο ομιλίας του)
22 Συνέντευξη με την Ευτυχία Κουρκουτίδου
Τα Μουσεία Δείχνουν το Παρελθόν, αλλά και την Αίσθηση του Μέλλοντος
Συνέντευξη σε Χρήστο Γρηγοριάδη & Αλεξία Μηλοπούλου
36 Το διεθνές συνέδριο με θέμα «Θεσσαλονίκη-Φιλιππούπολη σε παράλληλους δρόμους, 18-20ος αιώνας, 6-9 Δεκεμβρίου 2000
Μια πρωτοβουλία της Πολιτιστικής Εταιρείας Επιχειρηματιών
47 Το ημερολόγιο της Ροζίνας Ασσέρ-Πάρδο «548 μέρες με άλλο όνομα: Θεσσαλονίκη 1943, μνήμες πολέμου».
Η Καθηγήτρια Μαρία Νεγρεπόντη-Δεληβάνη παρουσιάζει το καταπληκτικό αυτό βιβλίο που αποκλήθηκε «το ημερολόγιο της Ελληνίδας Άννας Φρανκ»
52 Μουσειολογική πρόταση της Δρος Ευαγγελίας Βαρέλλα με στόχο την ουσιαστική εξοικείωση των επισκεπτών με τις ανανεώσιμες μορφές ενέργειας, αλλά και την ανάδειξη της τεχνολογίας του προβιομηχανικού κόσμου
59 Έκθεση στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης με τίτλο «Τα Νομίσματα της Μακεδονίας» απο τον 6ο αιω. π.Χ. έως το 148 π.Χ.
79 Το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης και ο Γιάννης Τσαρούχης
82 Οι μετοχές και οι εταιρείες της Θεσσαλονίκης.
Ένα λεύκωμα των ερευνητών και συλλεκτών Γ. Μέγα και Δ. Τάκα, με άγνωστα τεκμήρια, που ανοίγει νέους δρόμους στην οικονομική ιστορία της Μακεδονίας
87 Το Κεντρικό Παρθεναγωγείο της Θεσσαλονίκης (1854-1914)
Μια πρώτη προσέγγιση της εκπαίδευσης των θηλέων στη Θεσσαλονίκη κατά την τελευταία περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας
Κατερίνα Ι. Δαλακούρα
91 Η Θεσσαλονίκη υπό την Κυριαρχία των Ρωμαίων
Ηλίας Κ. Σβέρκος
103 Τα Λουτρά των Ανακτόρων του Γαλερίου
Φανή Αθανασίου, Βενετία Μαλαμα, Μαρία Μίζα, Μαρία Σαραντίδου
115 Παρατηρήσεις πάνω στο Τοξωτό Θύρωμα απο το Ναό του Αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης
Κάτια Λοβέρδου-Τσιγαρίδα
125 Οι Πορτογάλοι Μαράνος (Μπαντανέρος) και η συμβολή τους στην Οικονομική Ανάπτυξη της Θεσσαλονίκης του 16ου αιώνα
H. Jacobsohn
137 Τόποι Λατρείας/Εκκλησίες των Ρωμαιοκαθολικών στην Θεσσαλονίκη απο το 17ο αιώνα και έπειτα
Ε.Α. Χεκίμογλου
143 Η Μνημειακή Ζωγραφική στην Θεσσαλονίκη και το Άγιο Όρος, το 18ο αιώνα
Αισθητικές αναζητήσεις και τεχνοτροπικά ρεύματα
Ευάγγελος. Κυριακούδης
191 Το Χαλί στη Θεσσαλονίκη του Μεσοπολέμου
Ευφροσύνη Ρούπα
217 Το Υδραγωγείο του Λεμπέτ
Σπύρος Λαζαρίδης
225 Η Μονή του Αδελφών του Ελέους στο Ζεϊτενλικ
Ιστορική Εξέλιξη του Μοναριστηριακού Συγκροτήματος των Αδελφών του Ελέους στη Δυτική Θεσσαλονίκη
Δημήτρης Ζυγομαλάς