fbpx

logo

ΕΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

Πλατεία Ελευθερίας Ιχνηλατώντας μια αδιάκοπη και πολυτάραχη ζωή

Της ΕΛΛΗΣ ΓΚΑΛΑ-ΓΕΩΡΓΙΛΑ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚέΩΝ ΠόλΙΣ 67

Τόπος δεμένος άρρηκτα με την τύχη της Θεσσαλονίκης, με μακριά πορεία που διατρέχει τους αιώνες, είναι η πλατεία Ελευθερίας.

Η πρώτη αναφορά στην τοποθεσία της σημερινής πλατείας γίνεται στα Θαύματα του Αγίου Δημητρίου, που αφηγούνται τις επιδρομές των Αβάρων και των Σλάβων τον 6ο και 7ο αιώνα. Σε μια επίθεση που εκδηλώθηκε δίπλα στο λιμάνι, σε ατείχιστη περιοχή, οι Θεσσαλονικείς, προσπαθώντας να σώσουν την πόλη τους από τη λεηλασία και τους εαυτούς τους από τη σφαγή, οχυρώνουν πρόχειρα τη χερσόνησο-μόλο που βρισκόταν εκεί και το ατείχιστο μέρος της προκυμαίας. Η έρευνα στο αρχείο της ανέγερσης του κτιρίου της Εθνικής Τράπεζας, στη σημερινή πλατεία, έδειξε ότι ένα ρέμα διέσχιζε το οικόπεδο δημιουργώντας μια χερσόνησο, έναν μόλο, που έκλεινε το λιμάνι από τα ανατολικά, ενώ μια μαρμάρινη αποβάθρα το διέτρεχε μερικά μέτρα επάνω και παράλληλα με την οδό Μητροπόλεως.

Σε έναν μόλο από όπου περνά ρέμα αναφέρεται και το κείμενο του Ιωάννη Καμενιάτη για τη λεηλασία της Θεσσαλονίκης από Σαρακηνούς πειρατές το 904. Όσοι γλίτωσαν από τη σφαγή βρίσκονται αιχμάλωτοι σε έναν τόπο κοντά στο λιμάνι που περιβρέχεται από τη θάλασσα, καταπονημένοι και διψασμένοι κάτω από τον αδυσώπητο ήλιο του Αυγούστου. Το 1430, όταν οι Τούρκοι κατέλαβαν τη Θεσσαλονίκη, κάπου στην ίδια περιοχή, κοντά στο λιμάνι και την πλατεία Ελευθερίας, βρισκόταν ο πύργος της Σαμαρείας και το τζερέμπουλο από όπου απέδρασαν οι Βενετοί αφήνοντας τους Θεσσαλονικείς έρμαια της σφαγής. Το θαλάσσιο τείχος της πόλης είχε πάρει εδώ και αιώνες την οριστική του μορφή, διασχίζοντας τη σημερινή πλατεία, ενώ ο πύργος της Αποβάθρας, περίπου τριάντα μέτρα δυτικότερα, είναι θεμελιωμένος στο άκρο της ίδιας μικρής χερσονήσου των βυζαντινών κειμένων.

Πριν από ακριβώς 150 χρόνια, αποφασίστηκε η κατεδάφιση του θαλάσσιου τείχους και η επέκταση της πόλης προς τη θάλασσα. Ο αρχαίος δρόμος που συνέδεε το Διοικητήριο με την προκυμαία, η σημερινή Βενιζέλου, διανοίγεται. Στην παραλία διαμορφώνεται μια μικρή πλατεία. Αυτή είναι η πρώτη μορφή της πλατείας Ελευθερίας. Εδώ μετατοπίζεται η επίσημη είσοδος των ταξιδιωτών που φτάνουν στην πόλη με το πλοίο. Οι κοινότητες της πόλης εγκαταλείπουν την απομόνωσή τους και συναντώνται σε έναν κοινό τόπο. Η θέα προς τον Όλυμπο και τα ηλιοβασιλέματα του Θερμαϊκού γοητεύουν τους ταξιδιώτες και τους κατοίκους. Μερικές από τις πλουσιότερες και πιο σημαντικές οικογένειες της πόλης αγοράζουν τα πρώτα οικόπεδα.

Στην πλατεία εκτυλίσσεται ένα μέρος από τα αλλεπάλληλα δραματικά γεγονότα που σημαδεύουν την ταραγμένη εκείνη εποχή. Το 1908 οι κεντρικές διαδηλώσεις για την επανάσταση των Νεοτούρκων πραγματοποιούνται εδώ. Από τα μπαλκόνια της πλατείας απευθύνονται τα διαγγέλματα των πρωτεργατών του κινήματος και γίνονται δεκτά με ενθουσιασμό από όλες τις κοινότητες της Θεσσαλονίκης, με αξιοθαύμαστη ενότητα. Και τότε ο τόπος μετονομάζεται από πλατεία Αποβάθρας σε πλατεία Ελευθερίας. Με την έλευση της Στρατιάς της Ανατολής, η πλατεία Ελευθερίας γίνεται ίσως το «πιο πολυσύχναστο μέρος της Οικουμένης», σύμφωνα με την εύστοχη παρατήρηση ενός πολεμικού ανταποκριτή.

Η αρχή του τέλους ήρθε με την πυρκαγιά του 1917. Η επόμενη μέρα βρήκε τα κτίρια της πλατείας ολοσχερώς κατεστραμμένα. Σε παραπήγματα ή στα πρόχειρα επισκευασμένα ερείπια των παλιών κτιρίων εγκαθίστανται πυρόπληκτοι και πρόσφυγες που φτάνουν στη Θεσσαλονίκη μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Είναι οι ίδιοι που θα ξεριζωθούν και πάλι όταν αρχίσει η ανέγερση των νέων κτιρίων. Η συμμετοχή της πλατείας στην ιστορία της πόλης, τουλάχιστον ως τις μέρες μας, κορυφώνεται δραματικά όταν συγκεντρώνουν εδώ οι Γερμανοί τους Έλληνες Εβραίους πολίτες, τον Ιούλιο του 1942. Με το πρόσχημα της καταγραφής τους, υποβάλλονται σε απάνθρωπα βασανιστήρια και εξευτελισμούς.

Στα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στα μόλις είκοσι στρέμματα της περιοχής συμπυκνώνονται οι αγώνες, οι αγωνίες και τα βάσανα, αλλά και οι χαρές, οι ελπίδες και ο ενθουσιασμός των ανθρώπων που είχαν ως πατρική γη τη Θεσσαλονίκη, ανεξάρτητα από καταγωγή ή θρησκεία.

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚέΩΝ ΠόΛΙΣ

γίνετε συνδρομητής/τρια για να λαμβάνετε τα 4 ετησίως τεύχη του περιοδικού

ΕΝΤΥΠΗ-ΣΥΝΔΡΟΜΗ

Τεύχος 81

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2022

Ας κάνουμε ρίζες εδώ 

της Ντίνου Παπασπύρου | τεύχος 56 του ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚέΩΝ ΠόΛΙΣ

Μηχανικοί προβολής, οι αφανείς ήρωες του κινηματογράφου

της Λίνας Μυλωνάκη | τεύχος 44 του ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚέΩΝ ΠόΛΙΣ

Στιγμή

ΟΣΑ ΔΕΝ ΛΕΕΙ Η ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ | της Ελένης Βρακά | τεύχος 60 του ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚέΩΝ ΠόΛΙΣ

Το μυστήριο του χρόνου

του Ηρακλή Παπαϊωάννου | τεύχος 77 του ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚέΩΝ ΠόΛΙΣ

Η ΧΑΝΘ μου πρόσφερε το ωραίο ταξίδι

της Ναυσικάς Γκράτζιου | τεύχος 76 του ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚέΩΝ ΠόΛΙΣ


ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΕΩΝ ΠΟΛΙΣ

Ιστορία, Γράμματα, Τέχνες, Ιδέες. Η «συνείδηση της πόλης»


MATAROA PROJECT

πλατφόρμα για τους καλλιτέχνες και τον σύγχρονο πολιτισμό στην Ελλάδα


ΑΛΛΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ

πρωτοβουλίες για τη δημόσια και πολιτιστική ζωή της Θεσσαλονίκης