ΣΥΝΕίΔΗΣΗ της ΠόΛΗΣ

Μεταξύ δύο αιώνων

του Πάνου Θεοδωρίδη | τεύχος 71 του ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚέΩΝ ΠόΛΙΣ

Με τον νέο αιώνα, η συνεννόηση με τη νέα γενιά έγινε αιφνιδιαστικά πιο μαλακή. Οι νέοι άνθρωποι που αγνοούσαν πολιτικούς όρους και το know-how κάθε προσωπικότητας έγιναν άνετοι χειριστές ήχου, εικόνας, κίνησης, διατηρώντας την ψευδαίσθηση του ταλέντου, τον ερωτισμό και τη «μόδα», κυρίως ένα είδος άλλης γλώσσας που μετατράπηκε σε ιδιόλεκτο.

Εξετάζοντας μια ζωή «στο διάσελο», οι προσωπικές απο- τιμήσεις εξ ανάγκης είναι άνισες και μεροληπτικές: όταν σκαρφαλώνεις προς το τέλος του αιώνα, παραμένεις νέος, ελπιδοφόρος και ασελγώς δραστήριος, ενώ κατηφορίζοντας προς τον χιονιά της ηλικίας η διάθεση προς τους συναν- θρώπους σπανίως είναι ευνοϊκή.

Ωστόσο, οι φάσεις της ζωής εκάστου σπανίως διαφέρουν, ανεξάρτητα από τα οικονομικά, οικογενειακά και γεωγραφικά κριτήρια. Ο 20ός αιώνας, από κάθε άποψη, τιμήθηκε και διαχωρίστηκε παραπάνω από αρκετούς άλλους. Γεννήτωρ δύο παγκοσμίων πολέμων και ενός «ψυχρού», σημαδιακά ενεργός στον τομέα της βιομηχανίας, της ατομικής ενέργειας και άλλων κοσμοϊστορικών συμβάντων, ωστόσο άφησε χώρο στις γυναίκες και στα παιδιά, λιγότερο στους εγχρώμους, σπάνιες στιγμές ωμότητας, διακρίσεων και ρυπογόνου κει- μενογραφίας, παράλληλα με έξοχα έργα γραμμάτων και τέ- χνης, αλλά και διάθεσης των ανθρώπων να περιεργαστούν άλλους αιώνες.

Τα είκοσι τελευταία χρόνια ενός αιώνα και τα είκοσι πρώτα του επομένου θεωρείται –και σωστά– πως συνθέτουν ένα χρήσιμο μεσοδιάστημα όπου οι απολογισμοί δεν είναι πάντοτε σαφείς, ο τρόπος ζωής καλύπτεται από μιας μορφής αδημονία, ενώ διαιωνίζονται διαμάχες και έριδες που κάπως αργότερα φαίνονται τελείως ανούσιες και πληκτικές.

Πάντως, ο 20ός αιώνας γέννησε την εποχή της λήξης του, μεγάλες εφευρέσεις και καινοτομίες, σπάνιες παροχές προς το ομαδικό πνεύμα και προσπάθεια «σύναξης» των υπερδιακοσίων κρατών που γεννήθηκαν και προσπαθούν να επιβιώσουν έκτοτε. Η αποικιοκρατία έχει μεταβληθεί σε ωμή επιδραστικότητα των ισχυρών, αν και οι τοπικοί ηγέτες και ήρωες δεν έχουν στερηθεί τις προτομές τους. Ένας αστροναύτης, πάντως, διατρέχοντας τα έμπεδα και τους πολέμους του 20ού αιώνα, δεν θα αισθανθεί cool, calm, collected, παρατηρώντας τα πογκρόμ κατά των Εβραίων και την εμμονή του γερμανικού κράτους να δοκιμάζει ολοένα και διαφορετικούς τρόπους επιβίωσης. Οι λαοί και οι συμπάθειες ή οι αντιπάθειές τους δεν φαίνεται να παραλλάζουν σημαντικά ως προς τον 19ο αιώνα, μήτε ο 21ος δείχνει κάποια σημαντική διαφοροποίηση, πλην ίσως μιας ολότελα ανώριμης και εφηβικής οικολογικής ανησυχίας.

Ο συριγμός του μέλλοντος

Αν θέσουμε την εικοσαετία ως όριο κρίσιμο προς την λήξη ενός αιώνα, το 1980 εμφανίστηκαν στην αγορά: καμφορά κι- νέζικη και μεταξωτά, μια δυνατότητα αγοράς τηλεφώνου, που ήταν είδος εν ανεπαρκεία στη χώρα, ειδική σχέση καλών πελατών με τράπεζες, τα νεοπαγή ΑΦΜ και ΦΠΑ, ενώ μετά την κυριαρχία των «λευκών» ηλεκτρικών ειδών, άρχισαν να επελαύνουν τα «μαύρα» – η έγχρωμη τηλεόραση, το βίντεο και τα συναφή. Η μηχανογράφηση άρχισε να γίνεται οικεία. Νεοπαγή μηχανήματα άρχισαν να πλημμυρίζουν τις αγορές, ξεκινώντας από τις αριθμομηχανές. Κυρίως ξεκίνησε ένας συριγμός από τα Telex, και ξεκινώντας η δεκαετία του ’80, χωρίς να θιγεί η παντοδυναμία του VCR, εξογκώθηκε ένα είδος καταστήματος, τα Games. Προηγήθηκε το πολύ απλό ασπρόμαυρο τένις, που το έβρισκες ως αναψυχή σε επιβατηγά καράβια, ενώ ξεκίνησε η επιδρομή περιοδικών που ασχολούνταν με την κριτική και το λανσάρισμα των πρώτων οικιακών υπολογιστών, με το λεξιλόγιο και τις δυ- νατότητές τους. Ίσως θα θυμάστε τον Spectrum και τον Ατάρι, ενώ δεν υπήρχαν αποθηκευτικά μέσα, παρεκτός ο ίδιος συριγμός που συνόδευε το «γέμισμα» μιας απλής κασέτας κασετοφώνου για να «φορτώσει» ένα μηχάνημα.

Η δεκαετία του ’90 ήταν σημαδιακά η ευρύτερη γνωριμία με υπολογιστές και όλο και περισσότερα περιφερειακά, όλο και περισσότερα αποθηκευτικά μέσα, δραματική μείωση του βίντεο (διαφόρων τύπων) υπέρ του «δίσκου ακτίνας» και, βέβαια, την εγκατάλειψη της χειρόγραφης γραφής υπέρ των τηλεφωνικών μηνυμάτων, των επεξεργαστών κειμένου και την επικοινωνία μεταξύ μηχανημάτων. Στην αυγή του νέου αιώνα, άλλαξε και η μορφή αυτών των συσκευών, χάρη στην επίπεδη οθόνη και στην τακτική και απροβλημάτιστη αλληλεπίδραση των διαφόρων συσκευών. Στην ουσία, και με εξαίρεση τους πολίτες που γεννήθηκαν περί το 1980 και εφεξής, ολόκληρες γενιές νεοελλήνων μεταβλήθηκαν από εγγράμματα άτομα διαφόρων κλιμάκων σε απολύτως ανε- πίδεκτα μαθήσεως πλάσματα που ευτυχώς συχνά διέθεταν ένα νεότερο άτομο στην οικογένεια ή στον εργασιακό χώρο για να εξυπηρετούνται.

Τιμές και μεγέθη

Επίσης, καθώς ταυτόχρονα υπήρξε και ξαφνική εξακόντιση πλήθους συσκευών που δεν προλάβαιναν να μπαγιατέψουν, το σύμπαν (δεν υπερβάλλω) συναγωνιζόταν αγοράζοντας κάποιο μοντέλο κινητού ή υπολογιστή ή σκάνερ πανάκριβα και σε ελάχιστο διάστημα έβγαινε κάτι μικρότερο με πε- ρισσότερες δυνατότητες και η αγορά φρεσκαριζόταν με παράδοξη ταχύτητα. Αν ένα σκάνερ 300×300 είχε διαστάσεις 60x40x20 εκατοστά, σε έξι μήνες έβγαινε ένα άλλο με απείρως μικρότερες διαστάσεις, περισσότερες δυνατότητες και ευκολότερο χειρισμό. Έχω φωτογραφία του γραφείου μου του περασμένου αιώνα που στενάζει από μπεζ ογκώδεις συσκευές, και άλλη φωτογραφία όπου το γραφείο διαθέτει ελάχιστα μηχανήματα και εντούτοις λειτουργεί πολύ πιο επαγγελματικά.

Αυτοί οι αυτοματισμοί παγιώθηκαν, και αν κάποιος είχε την υπομονή ή τη γνώση να εκπονήσει έναν υπολογισμό κόστους ωφέλειας, θα έκλαιγε πικρά μετρώντας τους κολ- λημένους σκληρούς δίσκους, την εξαέρωση κειμένων και αρχείων και σοβαρές απώλειες μνήμης.

Προς το τέλος (ελάχιστο διάστημα πριν από την Κρίση), τα λειτουργικά συστήματα απέκτησαν ιδεολογική υφή και η γνώση του χειρισμού ισοφάρισε την επίγνωση του μέσου έκφρασης.

Χάσμα γενεών, βιβλικά αποδεκτό

Με τον νέο αιώνα, η συνεννόηση με τη νέα γενιά έγινε αιφ- νιδιαστικά πιο μαλακή. Οι νέοι άνθρωποι που αγνοούσαν πολιτικούς όρους και το know-how κάθε προσωπικότητας έγιναν άνετοι χειριστές ήχου, εικόνας, κίνησης, διατηρώντας την ψευδαίσθηση του ταλέντου, τον ερωτισμό και τη «μόδα», κυρίως ένα είδος άλλης γλώσσας που μετατράπηκε σε ιδιό- λεκτο. Το μόνο κοινό στοιχείο της αρχαίας και της νεότερης εφηβείας ήταν η κατατονία, η άρνηση της λογικής «των μεγάλων» και άλλα ηχηρά παρόμοια που έμειναν αμετακίνητα από τον Μεσοπόλεμο και δώθε.

Οι μεγάλες διαφορές

Στον αιώνα που πέρασε, η σχέση μου με τον Λόγο ήταν σωματική. Από τη σκαλομαρία μιας λινοτυπίας έως τα «δο- κίμια προς διόρθωση», το κασέ, η τρεχάλα για τα κλισέ, ο θρήνος πάνω σε τυπογραφικά λάθη που επέμεναν, ήταν βασικά συστατικά του συγγραφικού πόθου. Στη σπάνια πε- ρίπτωση που έστελνες χειρόγραφο, το τυπωμένο κείμενο ανήκε συνήθως σε άλλον αιώνα, άλλον πολιτισμό, συχνά με άλλες λέξεις. Απεναντίας, στον παρόντα αιώνα, τα τυπωμένα λάθη σχεδόν δεν ανιχνεύονται. Αφήνω την περίπτωση να μη δω ποτέ μορφή δοκιμίων. Τα «προς έκδοση» γέμισαν τα ράφια μου, καθώς η Κρίση άλλαξε την εκδοτική συμπεριφορά, ήρθαν τα επάνω κάτω και αυτά που ξέραμε πως στολίζουν τον βίο, κυρίως αισθητικής και βιωματικής φύσης, είναι πε- ρασμένα ξεχασμένα.

Η έννοια του «προχείρου» μοιάζει εξαιρετικά ασθενική, καθώς το πληκτρολογημένο κείμενο, κάθε φορά που το διαβάζεις, είναι διορθώσιμο.

Πάντως, η μεγαλύτερη διαφορά ανάμεσα στους δύο αι- ώνες έγκειται στο ότι τα κείμενα δαπανώνται σε διάφορα μέσα, καταργώντας τη φύση της επιστολής, τους καβγάδες μεταξύ ανομοίων χαρακτήρων. Ουσιαστικά, το «συρτάρι του συγγραφέα», όσο γεμάτο και να είναι, το τουμπέρνεις πάνω σε μια ψηφιακή πλατφόρμα η οποία καταναλώνει ό,τι της παρέχεις. Νοσταλγώ, βέβαια, τις περιόδους που είχα γραφικό χαρακτήρα, αλλά ως υποκριτικό παράπονο και όχι ως ερμηνεία του «τότε που ζούσαμε».