NOTEBOOK
Minimum Vital
ΟΣΑ ΔΕΝ ΛΕΕΙ Η ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ | του Νίκου Καλογήρου | τεύχος 82 του ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚέΩΝ ΠόΛΙΣ
Αποτυπωμένες, με τη μοναδική κορεσμένη υφή της διαφάνειας Kodachrome, μητέρα και κόρη χαμογελούν εμπρός από ένα κέλυφος «ελάχιστης διαβίωσης». Ο προσεκτικός παρατηρητής διακρίνει και το αγόρι πίσω από τη μισάνοικτη πόρτα. Η πρόσφατα ανοικοδομημένη στοιχειώδης κατοικία έχει δύο ανοίγματα και ένα μικρό στέγαστρο. Τσιμεντόλιθοι, «πλίνθοι και ξύλα και κέραμοι ατάκτως ερριμμένα», σε αντίθεση με το αρχαίο ρητό, εδώ σηματοδοτούν μελλοντικά οράματα επέκτασης.
«Existenzminimum» ήταν ένα κεντρικό σύνθημα κοινωνικών προγραμμάτων γερμανών μοντερνιστών αρχιτεκτόνων του Μεσοπολέμου. Αντίστοιχοι προβληματισμοί απασχολούσαν τους φοιτητές αρχιτεκτονικής στα χρόνια της Δικτατορίας. Στο ακτιβιστικό πνεύμα της εποχής η αυτοστέγαση μας ενδιέφερε ως αντανάκλαση ιδιαίτερων πολιτισμικών χαρακτήρων. Σε αντίθεση με τη σύγχρονη επιδεικτική υπερέκφραση, η αδρή αισθητική των αυθαιρέτων αποτελούσε την ύστερη μορφή μιας, υποτιμημένης εδώ, «Λαϊκής Αρχιτεκτονικής χωρίς Αρχιτέκτονες» (ΜοΜα, B. Rudofsky, 1964).Το θέμα με απασχόλησε στη διπλωματική εργασία (ΑΠΘ, 1975) και αναπτύχθηκε πληρέστερα στη διατριβή μου (Paris 1 Panthéon – Sorbonne, 1979).
Διερευνήθηκαν κοινωνιογεωγραφικές όψεις της αστικοποίησης σε περιφερειακούς οικισμούς της Θεσσαλονίκης. Οι οικιστές αναζητούσαν στέγη, στο πλαίσιο της εσωτερικής μετανάστευσης της μετεμφυλιακής περιόδου, όταν έγινε φανερός ο σχετικός υπερπληθυσμός εντοπίων και προσφύγων στη μακεδονική ενδοχώρα. Ανάμεσα στις περιοχές που εξετάστηκαν ήταν τα Μετέωρα στην Πολίχνη, ένας αυθόρμητος εποικισμός στον λόφο
όπου πριν γίνονταν στρατιωτικές ασκήσεις. Για την έρευνα πεδίου πραγματοποιήθηκαν ερωτηματολόγια-συνεντεύξεις, αποτυπώσεις-φωτογραφίες που κατέγραψαν πώς αποτυπώθηκαν στον χώρο, στη δεδομένη συγκυρία, κοινωνικο- επαγγελματικές δομές και οικογενειακά-συγγενικά δίκτυα. Παρά τις δύσκολες συνθήκες, καθώς απουσίαζαν βασικές υποδομές, το νερό, το ρεύμα και οι προσβάσεις, η ιδιοποίηση και η νοητική αναπαράσταση του τόπου είχαν θετικό πρόσημο. Αντιπροσώπευαν μια μεταβατική δομή χώρου από την αγροτική στην αστική κατάσταση. Δεν ήταν τυχαία η επιλογή των «εναλλακτικών» Μετεώρων στον λόφο, με μοναδική θέα, από οικογένειες που π.χ. προσήλθαν ομαδικά, αναζητώντας την αστική αποκατάσταση, από το ορεινό Αρδαμέρι του Χορτιάτη.